Dr. Özlemnur Ataol over waarom we kindvriendelijke steden nodig hebben

“Kinderen stemmen niet, maar ze zijn onze toekomst. We zouden beter moeten luisteren naar wat ze te zeggen hebben.” Dat is een van de kernboodschappen van Dr. Özlemnur Ataol, universitair docent Ruimtelijk en Institutioneel Ontwerp aan de Rijksuniversiteit Groningen. We hadden het geluk onlangs met haar te spreken. We bespraken in hoeverre haar onderzoeksresultaten, gebaseerd op studies in andere, vaak heel andere steden, waaronder haar geboortestad Istanbul, toepasbaar zijn op het leven in Maastricht. Spoiler alert: het antwoord is veel!

Dr. Ataol wijst op de noodzaak voor kinderen om vrij zichzelf te kunnen zijn. “Kinderen hebben het recht om vrij rond te rennen, te lachen, te schreeuwen en te tieren. Veel mensen willen dat niet accepteren, omdat het botst met hun idee van ‘rust en stilte’ in steden, maar het recht van kinderen om gewoon kind te zijn is in feite vastgelegd in verschillende supranationale verdragen. Maar nationale en lokale overheden kiezen in feite de kant van de volwassenen die spelende kinderen als hinderlijk beschouwen.” In haar proefschrift, gebaseerd op onderzoek in Istanbul, constateerde ze dat openbare ruimtes daar venues zijn geworden in plaats van interactieplekken, wat leidt tot spanningen tussen verschillende groepen die vechten om toegang tot die plekken. Kinderen trekken in die strijd meestal aan het kortste eind, waardoor ze in feite onzichtbaar zijn in de publieke sfeer.

Een ander belangrijk recht dat kinderen in theorie hebben, maar in de praktijk meestal niet, is het recht om als volwaardige burgers deel te nemen aan de samenleving. Dr. Ataol: “Kinderen worden meestal gezien als ‘voorwaardelijke burgers’ wier rechten worden beschermd door aangewezen volwassenen zoals verzorgers en leerkrachten, in plaats van als gelijken met een eigen stem in hoe de samenleving wordt bestuurd.” In de praktijk betekent dit dat politieke beslissingen worden genomen “voor” kinderen, of “namens hen”, maar zelden door kinderen zelf. In de zeldzame gevallen waarin kinderen worden geraadpleegd, resulteert dit meestal in een oppervlakkig afvinken van hokjes, waarbij politici besluiten dat wat ze al doen, is wat kinderen echt vragen. De aanname is dat kinderen de nodige kennis missen om goede beslissingen te nemen, waardoor volwassenen hun wensen altijd moeten vertalen naar “realistische” plannen. Maar na jarenlang naar kinderen te hebben geluisterd, is Dr. Ataol ervan overtuigd dat ze heel goed out-of-the-box kunnen denken als het gaat om de uitdagingen waar steden voor staan. Een belangrijk verschil met volwassenen is dat kinderen zich er zeer van bewust zijn dat de toekomst van steden grotendeels hún toekomst is, niet de onze. Ze geven veel om het milieu, andere mensen, dieren, etc., en omdat ze minder belast zijn met de vooroordelen die volwassenen doorgaans hebben, kunnen ze echt nieuwe oplossingen bedenken voor maatschappelijke problemen.

Dr. Ataol is onder de indruk van hoe flexibel kinderen zijn. “Kinderen die opgroeien in stedelijke omgevingen met weinig of geen aangewezen ruimtes voor spel en ontspanning, zijn er erg goed in om manieren te vinden om de bestaande ruimtes te gebruiken als natuurlijke speeltuinen. Ze zijn van nature zeer creatief en altijd afgestemd op objecten en situaties in hun omgeving die ze kunnen verkennen en gebruiken om zich te vermaken.” Ze betoogt dat beleidsmakers hiervan kunnen en moeten leren. Het creëren van kindvriendelijke steden is niet alleen een kwestie van x aantal speeltuinen per vierkante kilometer, maar veel meer van het bieden van een “speelbare” omgeving in de hele stad. Een café of een plein kan zo worden ontworpen dat kinderen zich vrij kunnen bewegen en speels met elkaar kunnen omgaan, terwijl volwassenen toch koffie kunnen drinken of naar een concert kunnen luisteren. Helaas zijn lokale politici vaak zo gefocust op enge commerciële belangen, zoals het bedienen van toeristen, dat ze dergelijke voor de hand liggende oplossingen over het hoofd zien. Het resultaat is gesteriliseerde steden die gezinnen en jongeren uitsluiten.

Om deze vicieuze cirkel te doorbreken, is een mentaliteitsverandering nodig. Dr. Ataol betoogt dat niet geld, maar het geluk van mensen het belangrijkste uitgangspunt zou moeten zijn voor gemeentelijk beleid. “We verliezen ons concept van gemeenschapszin, van vaste klant zijn in een winkel of café, van mensen gedag zeggen op straat, van plezier beleven aan het delen van wat steden te bieden hebben.” Dit kan betekenen dat we opnieuw moeten leren hoe we naar de wereld moeten kijken door de ogen van kinderen, om te durven dromen over de wereld zoals we die graag zouden willen hebben, in plaats van die te accepteren zoals die is. Dr. Ataol bracht dit onlangs in de praktijk door zich een wereld voor te stellen waarin kinderen verantwoordelijk zijn voor het plannen, ontwerpen en beheren van steden. In dit droomproject stelt ze zich voor dat kinderen een tijdje de leiding over onze steden nemen, met volwassenen die hen helpen bij het plannen, ontwerpen en beheren ervan. Hierdoor kunnen alle burgers het leven ervaren in een inclusieve, toegankelijke, duurzame en speelse stedelijke omgeving. Dit is niet zo vergezocht als sommigen misschien denken. Onderzoek wijst uit dat kinderen in veel opzichten net zo goed in staat zijn om de sociale en ruimtelijke aspecten van hun stedelijke omgeving te begrijpen als volwassenen, en vaak meer openstaan voor een scala aan creatieve oplossingen dan hun volwassen leeftijdsgenoten. Het grootste obstakel om hen meer inspraak te geven is niet praktisch, maar politiek: kinderen stemmen niet, waardoor het voor volwassenen gemakkelijk is om hen buiten te sluiten van het besluitvormingsproces. Om dit te veranderen, hebben we echt een mentaliteitsverandering nodig. Onze toekomst hangt ervan af.